[kde-i18n-el] Η μοίρα των γλωσσών

[Κώστας Μπουκουβάλας]

Η μοίρα των γλωσσών

Όπως όλα τα άλλα επί της γης, αλλάζουν και τα εργαλεία της συνεννόησης


  /The Guardian/

Πώς διαβάζουμε την ιστορία του κόσμου; Με πολλούς τρόπους και από πολλές 
πλευρές. Με την άνοδο και την πτώση των πολιτισμών, με τις τύχες των 
εθνών, με την έκρηξη και την ύφεση πολέμων, με την εξέλιξη της 
τεχνολογίας, με τις αλλαγές των κοινωνικοοικονομικών συστημάτων. Όλοι 
τους τρόποι θεμιτοί και κενίς τους καλύτερος ή χειρότερος από τον άλλον. 
Την ιστορία του κόσμου ξέρει αυτός που ξέρει όλες τις ιστορίες.

Το σημερινό δεν είναι αυριανό

Ένα νέο βιβλίο αφηγείται την ιστορία του κόσμου, μέσα από την ιστορία 
των γλωσσών. Είναι το «Αυτοκρατορίες της λέξης. Μια γλωσσική ιστορία του 
κόσμου», του Νίκολας Όστλερ (Harper Collins, 615 σελ., 30 στερλίνες). 
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα και πολλαπλώς διδακτικά βιβλία που έχουν 
κυκλοφοφήσει τα τελευταία χρόνια, όπως γράφει στην «Guardian» o Μάρτιν 
Ζακ. Από τον υπότιτλο φαίνεται ότι χώρος του ιστορικού δεν είναι η 
επιστήμη της γλωσσολογίας, η μελέτη δηλαδή της μορφής και της δομής της 
γλώσσας και της εξέλιξης τους, αλλά η ιστορία των γλωσσών, οι λόγοι 
δηλαδή που τις κάνουν να εμφανίζονται και ύστερα, κατα κανόνα, να 
χάνονται. Είναι αναπόφευκτα και ιστορία των πολιτισμών που τις γέννησαν.

Το βιβλίο επικεντρώνεται στις γλώσσες εκείνες, που με τον ένα τρόπο ή 
τον άλλον, άσκησαν οικουμενική επίδραση: η σουμερική, η ακκαδική, η 
αιγυπτιακή, η λατινική και οι κύριες ευρωπαϊκές γλώσσες. Με τη γλώσσα οι 
άνθρωποι σχηματίζουν κοινωνίες και μετέχουν της ιστορίας. Με τη γλώσσα 
μεταδίδεται και αναπαράγεται η παράδοση. Οι γλώσσες αντανακλούν και 
συναθρώνουν τους πολιτισμούς των διαφορετικών κοινωνιών, που αν δεν 
μιλάς την καθομιλουμένη τους, δεν τις καταλαβαίνεις. Παρ’ ότι, όμως η 
ακμή και η παρακμή των γλωσσών ακολουθεί πάνω κάτω την ίδια μοίρα, ο 
τύπος, το μοντέλο δεν είναι το ίδιο για όλες. Υπάρχουν τόσα μοντέλα όσες 
και γλώσσες. Η αγγλική γλώσσα π.χ. που κυριαρχεί σήμερα, φαίνεται ότι 
επ’ άπειρον θα συνεχίσει να ηγείται των γλωσσών του κόσμου. Θα υποστεί 
όμως το ίδιο που υπέστησαν και άλλες γλώσσες στην ιστορία, οι οποίες 
φαίνονταν ακαταμάχητες και τελικά εξαφανίστηκαν.

Τα Ελληνικά εξαρτιόνταν μόνο από τον ελληνικό πολιτισμό, αλλά στη ράχη 
της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας έγιναν η προεξάρχουσα γλώσσα της σοφίας και 
της μάθησης. Τα Λατινικά δεν επιβίωσαν της αυτοκρατορίας, αλλά 
μετουσιώθηκαν στις ρωμανικές γλώσσες της Ευρώπης. Τα σανσκριτικά, κι 
αυτά πάνω στη ράχη του Ινδουισμού επεκτάθηκαν σε ολόκληρη την Ινδία και 
κατόπιν, με τρόπο άγνωστο, στη Νοτιοανατολική Ασία. Αποκρυσταλλωμένη 
πριν από 2.500 χιλιάδες χρόνια κι έκτοκε, κατά βάθος αναλλοίωτη, η 
γλώσσα αυτή καμαρώνει για την ομορφιά της, η οποία ήταν μέρος της 
ινδικής κοσμοαντίληψης, για να αποωψιλωθεί τελικά και σήμερα, παρότι η 
επίσημη γλώσσα της Ινδίας, να την μιλούν μόνον 200 χιλιάδες άνθρωποι.

Η Κινεζική διαφέρει. Η γραφή της έχει 4.000 χρόνια ιστορία και σε αυτό 
το διάστημα άλλαξε ελάχιστα. Γιατί; Επειδή, για τον Όστλερ, ο κινεζικός 
πολιτισμός είναι κεντρικός και απεχθάνεται τη διασπορά στην περιφέρεια. 
Κι επιπλέον, η πυκνότητα του πληθυσμού σε ορισμένα μέρη τουλάχιστον, 
απέτρεπε τη διείσδυση ξένων γλωσσών κι επιρροών. Σήμερα, η Κινεζική 
είναι μια γλώσσα-εικόνες, ενώ οι κυρίαρχες είναι γλώσσες-γράμματα. Γι’ 
ατό, η ίδια κινεζική γραφή λειτουργεί για όλες τις κινεζικές διαλέκτους, 
παρέχοντας έτσι μια ισχυρή ενότητα σε έναν αχανή, πολυπληθή τόπο.

Καμπή στην ιστορία των γλωσσών είναι το 1500 καθώς πριν από τότε οι 
γλώσσες εξαπλώνονταν κυκλοφορώντας σε χερσαίες οδούς, μετά από τότε 
όμως, σε θαλάσσιες. Ο κλασσικός τρόπος διάδοσης των γλωσσών στη νέα 
ευρωπαϊκή εποχή ήταν η επιβολή με την στρατιωτική δύναμη. Οι δυτικοί 
πολτισμοί, ο ελληνικός, ο ρωμαϊκός, ο γαλλικός, ο ολλανδικός, ο 
πορτογαλλικός, ο βρετανικός και ο αμερικανικός – όπως και το Ισλάμ – 
επέβαλαν με τη βία τη γλώσσα τους και τον πολιτισμό τους πάνω σε άλλους. 
Αντίθετα, διάδοση των γλωσσών στην Ασία έγινε φυσικά και όχι βίααια.

Ο επεκτατισμός των ευρωπαϊκών γλωσσών άρχισε με τους Πορτογάλους που 
τους ακολούθησαν οι Ισπανοί και οι Ολλανδοί. Η επιβολή της γλώσσας τους 
ήταν μέρος του εκπολιτιστικού (ιμπεριαλιστικού) προγράμματός τους. Τα 
αποτελέσματα ήταν ποικίλα. Στην Λατινική Αμερική, οι περισσότερες χώρες 
μιλούν Ισπανικά, ενώ στις Φιλιππίνες, μια άλλη αποικία, η Ισπανική είναι 
περιθωριακό υπόλειμμα. Οι Ολλανδοί, μέσω των Μπόερς, άφησαν στην νότιο 
Αφρική, την «Αφρικάανς», αλλά στις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες, τη 
σημερινή Ινδονησία, η Ολλανδική ποτέ δεν υιοθετήθηκε πλατιά.

Αυτό που δείχνουν τα παραδείγματα τούτα είναι ότι η νεοεισερχόμενη 
γλώσσα ριζώνει με τους εποίκους. Σήμερα, στην κορυφή είναι η Κινεζική 
γλώσσα που την μιλούν δυο φορές περισσότεροι άνθρωποι απ’ ό,τι τη 
δεύτερη, την Αγγλική (508 εκατομμύρια) η οποία όμως είναι 
οικουμενικότερη, ενώ οι χρήστες της Κινεζικής περιορίζονται στην Κίνα. 
Με την άνοδο της Κίνας, όμως, δεν μπορεί κανείς να φαντασθεί τι θα 
γίνεται το 2100. Αντιθέτως, η Γαλλική που στις αρχές του 20^ου αιώνα 
ήταν πρώτη μαζί με την Αγγλική σήμερα βρίσκεται στην 9^η θέση με 128 
εκατομμύρια χρήστες.

Το άγνωστο μέλλον

Η γλώσσα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του οτι το μελλον το 
διαμορφώνει το άγνωστο και το απροσδόκητο. Και οι πιο ισχυρές γλώσσες 
πέφτουν και κανείς δεν μπορεί να προείπει το μέλλον, μιας ισχυρής 
γλώσσας σήμερα, όπως η Αγγλική. Σήμερα υπάρχουν στον κόσμο 7.000 
γλωσσικές κοινότητες και τις μισές περίπου τις μιλούν λιγότεροι από 
5.000 άνθρωποι. Μετά χίλια χρόνια, όμως, ποιες γλώσσες θα ευδοκιμούν ή 
ποιες θα κυριαρχούν, είναι αδύνατο να φανταστεί κανείς σήμερα.

---

Σχόλιο: Άραγε ποιο είναι καλύτερο; Το βιβλίο ή το άρθρο αυτό; Αυτό το 
λέω γιατί, ναι είμαι σίγουρος, το βιβλίο θα είναι υπέροχο, αλλά 600 και 
σελίδες περικλείουν σίγουρα και μεγάλες ποσότητες βαρεμάρας. Το 
συγκεκριμένο άρθρο είναι περιεκτικό και σύντομο, υπολλείπεται όμως 
περαιτέρω ενδιαφέροντων στοιχείων όπως αυτά τα οποία αναφέρει σαν 
παραδείγματα. Κατι ακόμα. Εχώ πει οτι γνωρίζω να μιλώ δυο γλώσσες, εκτός 
από τη μητρική μου τα ελληνικά. Τα αγγλικά και τα γαλλικά. Τα τελευταία 
δεν έχω τη δυνατότητα σε ένα κόσμο που χρησιμοποιεί κατα κορον αγγλική 
ορολογία, στην τηλεόραση, στο σινεμά, στους υπολογιστές να τα αξιοποιήσω 
και επομένως η γνώση μου είναι ελλειπής. Η πλάκα είναι οτι τελευταία 
έχει αρχίσει να με ενδιαφέρει η σημασιολογία των λέξεων καθώς και η 
προέλευση τους. Για παράδειγμα όταν ανέφερα στη λίστα 
hellug at lists.hellug.gr <mailto:hellug at lists.hellug.gr> ότι πρέπει να 
ήμαστε περήφανοι που ήμαστε Έλληνες επειδή η λέξη Linux έχει με ένα 
περίεργο τρόπο, ελληνική ρίζα και με πήραν με τις πέτρες (και ίσως με το 
δίκιο τους). Ένα άλλο παράδειγμα είναι η περίφημη σημασία των ονομάτων. 
Το Κώστας βγαίνει από το λατινικό constant το οποίο υποδηλώνει τη 
σταθερότητα του χαρακτήρα (θυμίζω οτι στην αρχαιότητα οι άνθρωποι 
βαφτίζονταν σε κάποια ηλικία) ή το Αλίκη το οποίο σημαίνει ανέμελη, 
ελεύθερη. Να συνεχίσω; Το Ελένη σημαίνει φωτεινή, ενώ το Μαρία σημαίνει 
γυναίκα της θάλασσας.

Ποιά είναι η δική σας γνώμη περί του θέματος; Είναι απλά παιχνίδια της 
γλώσσας, ή πράγματι όπως λέει ο συγγραφέας (και ο συγγραφέας του άρθρου 
αλλά και του βιβλίου) μέσα στη γλώσσα είναι κρυμμένη η ιστορία του κόσμου;